انسان موجودی است دو بعدی و دو جنبه ای که یک بعد مادی و یک بعد معنوی دارد. از این رو، از یک طرف رو به سوی خاک دارد و می تواند از حیوان پست تر شود و به درکات اسفل السافلین سقوط کند و از سوی دیگر، رو به سوی افلاک دارد و می تواند به اوج اعلای انسانیت برسد.

حال، انسان برای این که بتواند به اوج انسانیت صعود کند باید علل و عواملی که باعث می شود وی از راه حق و حقیقت جدا شود و منحرف و گمراه گردد را بشناسد و با مبارزه آنها به مقام برتر برسد و مصداق احسن الخالقین گردد.

و اما علل و عواملی که مانع رسیدن انسان به مقامی که درخور آن است، می باشد و انسان را از راه حق باز می دارد، گاهی مربوط به خود اوست و گاهی هم مربوط به اجتماع و محیط پیرامون وی می باشد که به طور اجمال از نظر آیات و روایات بررسی کرده ایم.

 برخی از مهم ترین عوامل انحراف انسان از راه حق که مربوط به خود فرد می باشد عبارتند از: پیروی از هوای نفس (نفس اماره)، دلبستگی و حبّ به دنیا، پیروی از وساوس شیطانی (خواه شیطان جنی باشد یا انسی)، جهل، غفلت، پندارگرایی باطل (به بیان دیگر تکیه بر ظن و گمان به جای علم و یقین) می باشند که همه اینها باعث شده که بر دل انسان زنگار نشیند و چشم دلش نابینا گردد و ترازوی سنجش عقلش توازن خود را از دست بدهد و سرانجام حق را نبیند یا وارونه بیند. ولی دسته دیگر از علل انحراف انسان که مربوط به اجتماع است عبارتند از: محیط ناسالم و فاسد که خود شامل محیط خانواده ناسالم، محیط اجتماع فاسد، فرهنگ ناسالم جامعه و همچنین رسانه های گروهی منحرف کننده، خواه رسانه های سمعی و بصری همچون: ماهواره، اینترنت و … و خواه رسانه های نوشتاری مانند: مجله، مقاله، کتاب ضالّه و … می باشند. علاوه بر اینها، دوست و همنشین ناباب و رهبر فاسد و گمراه نیز نقش به سزایی در به انحراف کشاندن انسان دارند.

واژگان کلیدی: انسان، هواي نفس، شیطان، دنیا، جهل، غفلت.